Świry, nieroby, narkomani, czyli „Oczami radzieckiej zabawki”

Okładka zajumana ze strony wydawnictwa Czarne

Lata 80. w ZSRR były okresem powolnego upadku bardziej wówczas smutnego niż strasznego sowieckiego imperium. Wszechobecne w społeczeństwie poczucie beznadziei w połączeniu z fatalnym stanem gospodarki, utajnianą wojną afgańską i powoli wymierającym komitetem centralnym partii stały się tłem dla opóźnionej o co najmniej kilkanaście lat rewolucji muzycznej. Kino, Grażdanska Oborona, Akwarium to teraz klasycy rosyjskiego (radzieckiego?) rocka. O ich początkach - a czasami końcach – opowiada w książce „Oczami radzieckiej zabawki” Konstanty Usenko.

Kiedy usłyszałem, że Czarne ma wydać książkę o rosyjskojęzycznej muzyce lat 80. i 90., z radości otworzyłem Szampanskoje Igristoje. Choć urodziłem się i wychowałem w Polsce, od pierwszego spotkania kilka lat temu z utworami Wiktora Coja i grupy Kino właściwie nie słucham niczego poza rosyjskim rockiem, zaś biografie twórców z tego okresu znam na pamięć. Jak wrażenia z lektury? Jest lepiej niż sobie wyobrażałem. Mimo, że znałem większość przytaczanych w książce anegdot, i tak książka Usenki wycięła mnie z życia na dwa dni.  Chyba nie ma innej polskiej publikacji, która w tak soczysty sposób oddawałaby klimat epoki schyłkowego ZSRR i lat po jego upadku. Autorowi z pewnością pomogła przy tym jego własna biografia, która wrzuciła go między Polskę a Rosję. Jako muzyk występował m.in. w zespołach 19 Wiosen czy Super Girls Romantic Boys. Wstyd się przyznać, ale dopiero z biogramu na okładce dowiedziałem się, że Usenko grał w kapelach, które kiedyś z upodobaniem katowałem.

Jak się okazało ma też świetne pióro, choć „ORZ” jest jego debiutem. Usenko zdecydował się na połączenie narracji chronologicznej z tematyczną – za pomocą historii poszczególnych muzyków opowiada o całej dekadzie. I tak przełom lat 70. i 80. to Akwarium, Borys Grebienszczikow i Zwuki Mu, lata 80. to Kino, Aleksander Baszłaczow i Andriej „Swin” Panow kolejne lata są opowieścią o Jance Diagiliewej i Jegorze Letowie. Późne „diewianoste” symbolizują pierwsze składy hip hopowe, elektroniczne i industrialne oraz młode gwiazdki rocka – Bi2 i Mummij Troll. Chyba symbolicznie Usenko kończy swoją opowieść pisząc o Juriju Szewczuku, który ze swoją grupą DDT jest prawdziwym weteranem rosyjskiej sceny rockowej i jedną z nielicznych wciąż żyjących legend undergroundu.

Ze wszystkimi tymi kapelami było trochę jak z XIX wieczną powieścią rosyjską: forma została zaczerpnięta z Zachodu, ale przepuszczona przez rosyjską rzeczywistość i wrażliwość dawała zupełnie nową jakość. Usenko skrzętnie wylicza te inspiracje, choć czasami nie do końca podzielam jego opinię – jakoś nie potrafię dopatrzeć się wpływów Sonic Youth u Jegora Letowa.

W ZSRR poza trawą właściwie nie było narkotyków, a ich funkcję pełniły zdobywane pokątnie leki – głównie morfina i psychotropy oraz różne podejrzane mieszanki. Wszechobecna była natomiast gorzała, której niespecjalnie zaszkodziła nawet pseudoprohibicja wprowadzona przez Gorbaczowa. Większość bohaterów książki Usenki nie stroniła od tych substancji, do których w latach 90. dołączyły jeszcze prawdziwe narkotyki. Kiedy czyta się o ilościach dragów i alkoholu, które przyjmowali wówczas rosyjscy rockmani, raczej nie można uznać ich za normalnych. Kilku faktycznie było zresztą zdrowo rąbniętych, jak lider leningradzkiej grupy Nol, który w pijackim widzie postanowił zabić swoją przyjaciółkę.

Mamy więc świrów, nierobów i narkomanów – legendy, w których biografiach wyraźnie widać jak wyglądał przełom wieków z perspektywy rosyjskiego undergroundu. Lektura, po której można się zakochać w tej muzie i tym klimacie. Czego wszystkim serdecznie życzę.